door Teunie Knöps – juli 2010
Een haiku moet over de natuur gaan met daarin een dieperliggende gedachte. Het liefst óók nog met een seizoenswoord erin. Dit geeft een haiku meerwaarde. Bijv. een chrysant staat voor herfst, sneeuw voor winter, muggen voor zomer enz. enz. Een voorbeeld van een lente-haiku, geschreven door een Japans meester (Japan is land van oorsprong haiku, zo’n 550 jaar geleden, en is daar een volkskunst):
één pruimenbloesem
is uit – en ongeveer één
bloesemvol warmte
(Ransetsu, 1653-1707)
Deze haiku is afkomstig uit de bundel Haiku – Een jonge maan , verzameld en vertaald door mevrouw J. van Tooren, © 1973 J. van Tooren en Meulenhoff bv, Amsterdam.
Bij bovenstaande haiku kan men zich allerlei gedachten maken: de winter duurde lang voor hem, de dagen waren donker… maar in één ogenblik was daar die omslag van donker naar licht. Met één bloesem ging een wereld open, die de dingen om hem heen een ander “licht” gaven.
Wat is haiku?
Iedereen, die erg van de natuur houdt, zou een haiku moeten kunnen schrijven. En kan dit ook. Het is een kwestie van “zien”. Met andere ogen naar iets kijken. Dat iets moet je treffen, er een ondeelbaar ogenblik één mee zijn. Er wordt ook altijd van een haiku-moment gesproken. Omdat haiku een waarneming is van een moment, moet deze altijd in de tegenwoordige tijd staan!
De vorm van een haiku is wel bekend: 3 regels van 5-7-5 lettergrepen. Daar mag van worden afgeweken, als het niet anders kan…
Een haiku is aan regels gebonden. Juist daardoor heeft een haiku zo’n grote zeggingskracht…, die anders verloren zou gaan of verwordt tot een mededeling over de natuur of gewoon een vrij gedichtje.
Haiku betekent letterlijk: vrolijk vers. Bij het lezen van een goede haiku ervaar je een soort aaaahhh… beleving.
Meestal bevat de derde regel de verrassing/omslag. Een voorbeeld:
vakken vullen zich –
de franse tuin verandert
in cottage garden
Deze haiku is geschreven door een dichter van o-o-go-haikumailgroep. Evenals de volgende:
onverbiddelijk
luidt het Koning Winter uit
één sneeuwklokje bloeit
In de eerste haiku wordt de zomer aangeduid en in de tweede de winter. Het zijn echt westerse haiku. Een Japanse lezer heeft een andere voorraad aan associaties dan wij. Hij kan een waarneming ondergaan, die wij niet aanvoelen.
“De dingen spreken”, zegt Goethe, “en niet de betekenis achter de dingen”….
Haiku van o-o-go-haikumailgroep:
de windmolen draait
vanuit haar houten wieken
klinkt een melodie
ijverig snoeit hij
– voor duizend vlinders geen oog –
gedreven monnik
nog toegevouwen
badend in de lentezon
bloesemblaadjes
zeven kanaries
hangen mobiel te fluiten
als moderne kunst
Deze laatste is afgeleid van de haiku en noemen we senryu.
Senryu gaat over mensen en dingen uit het dagelijks leven en is vaak komisch en ook wel tragisch.
Enkele Japanse senryu:
zo’n witte reiger!
hij stapt, alsof het water
zijn voeten vuil maakt
het kinderneusje;
de moeder poetst het schoon, alsof
ze het zelf afschroeft
De dichter zoekt altijd waarheid, betekenis… die in een senryu vaak in het ootje wordt genomen.
Evenals bij de haiku staat de schrijver achter het vers, niet er middenin; zijn ik is geen particuliere persoonlijkheidsexpressie, maar vertaalt de gevoelens van velen.